15 Απρ 2007

Πέρα από την τρέλα

"Ο φυσιολογικός άνθρωπος χαίρει υψηλής εκτίμησης στην κοινωνία του. Η κοινωνία εκπαιδεύει τα παιδιά να απαρνούνται τον εαυτό τους και να γίνονται παράλογα, έτσι ώστε να μετατραπούν σε φυσιολογικά. Οι φυσιολογικοί άνθρωποι έχουν σκοτώσει περίπου 100.000.000 φυσιολογικών συνανθρώπων τους τα τελευταία 50 χρόνια."
Ronald D. Laing (1927-1989)


Τον είχα γνωρίσει εντελώς τυχαία, κάπου στα πρώτα χρόνια της εφηβείας μου. Στη Χίο πρέπει να ήταν, σε ένα περίεργο είδος πολιτιστικού ινστιτούτου που συνδύαζε σεμινάρια με καλοκαιρινές διακοπές. Στην αρχή δε μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση. Ένα σκυφτό ανθρωπάκι ήταν, με αραιές άσπρες τρίχες που ανέμιζαν προς κάθε πιθανή κατεύθυνση κι ένα μονίμως κατακόκκινο πρόσωπο - από την έκθεση στον μεσογειακό ήλιο αλλά και την υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ. Ήταν γερό ποτήρι ο γερο-Ronald, Σκωτσέζος με τα όλα του. Φυσικά και δεν είχα ιδέα ποιός ήταν, πληροφορήθηκα όμως γρήγορα πως πρόκειται για διάσημο ψυχίατρο, που τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και οι θεωρίες του κάποτε χαρακτηρίστηκαν επαναστατικές. Ο Πάπας του κινήματος της αντιψυχιατρικής λέει - αυτοπροσώπως. Τον ξανακοίταγα με δυσπιστία. Αυτός; Αυτός ο φουκαράς δε μπορεί καν να σταθεί όρθιος στα πόδια του από τη σούρα. Νομίζω μάλιστα ότι το τελευταίο βράδυ του στο νησί, που τον έβαλαν να απονείμει τιμητικά διπλώματα σε όσους παρακολούθησαν τις διαλέξεις του, παραπάτησε στα σκαλιά και σωριάστηκε στα χαλίκια του κήπου. Μέσα στην εφηβική μου αλαζονεία, δε μπορούσα να νιώθω παρά μόνον οίκτο γι' αυτόν τον ξοφλημένο κομπογιαννίτη, που είχε το θράσσος να ισχυρίζεται ότι μπορεί να θεραπεύσει τις ψυχές των άλλων όταν δεν ήταν ικανός να ελέγξει ούτε τον ίδιο του τον εαυτό.

"Από τη σκοπιά ενός ανθρώπου που έχει αποξενωθεί από την πηγή του, η δημιουργία γεννιέται από την απελπισία και πεθαίνει στην αποτυχία. Όμως ένας τέτοιος άνθρωπος δεν έχει περπατήσει το μονοπάτι μέχρι το τέλος του χρόνου, το τέλος του χώρου, το τέλους του σκότους και το τέλος του φωτός.

Δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πως εκεί όπου
όλα τελειώνουν, είναι και εκεί όπου όλα αρχίζουν."
Ronald D. Laing (1927-1989)


Τα χρόνια πέρασαν, τα μαλλιά μου γκρίζαραν, η νεανική μου αλαζονεία ξεφούσκωσε και το σηκώτι μου είχε αρχίσει πια να διαμαρτύρεται. Μια βόλτα σε ένα βιβλιοπωλείο με έφερε ξανά αντιμέτωπο με το ξεχασμένο σχεδόν όνομα του. "Ronald D. Laing: Ο Διχασμένος Εαυτός". Το πήρα με έκπτωση, ήταν το τελευταίο που τους είχε απομείνει. Στο σπίτι άρχισα να το ξεφυλλίζω
- κι όσο περισσότερο διάβαζα, τόσο πιο συμπαθής μου γινόταν ο γερο-τύφλας. Στεναχωρήθηκα λίγο που έμαθα ότι πέθανε και σοκαρίστηκα όταν συνειδητοποίησα ότι τότε που τον είχα γνωρίσει ήταν μόλις πενήντα επτά χρονών. Σιγά-σιγά, διαβάζοντας για την πορεία του και τη σκέψη του, άρχισα να καταλαβαίνω. Ένας άνθρωπος με τόσο ανεξάρτητο πνεύμα δεν υπήρχε περίπτωση να τα βγάλει πέρα σε έναν τόσο συμβατικό και ασφυκτικό κόσμο αν δεν έβρισκε κάποιο καταφύγιο. Σαν καλός Σκωτσέζος, ο Ronald επέλεξε την πατροπαράδοτη λύση του ουΐσκι. Και όχι μόνον...

Νεαρός ακόμα ψυχίατρος στα μέσα της δεκαετίας του '50, ο Ronald D. Laing είχε αρχίσει να κάνει αίσθηση με τις αιρετικές θεωρίες του. Σε μια εποχή που οι ψυχικά ασθενείς "θεραπεύονταν" με ζουρλομανδύες και ηλεκτροσόκ, αυτός ο τύπος τόλμησε να αμφισβητήσει όχι μόνο τα όρια, αλλά ακόμα και την ίδια την υπόσταση της τρέλας. Μιλούσε για την κοινωνία, που στιγματίζει ως ψυχοπαθή οποιονδήποτε επιλέγει έναν διαφορετικό δρόμο από αυτόν που ακολουθεί πιστά η πλειοψηφία. Άσκησε κριτική στο ρόλο της οικογένειας, που στραγγαλίζει την ατομική ελευθερία και χαρακτηρίζει "ιδιόρρυθμο" το παιδί που παύει να συμπεριφέρεται όπως ακριβώς "θα έκανε ο παππούς του". Κάθησε κι έκανε διάλογο με τους σχιζοφρενείς, επιμένοντας να ακούει και να επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τα παραληρήματά τους αντί να τους μπουκώνει ψυχοφάρμακα μέχρι να το βουλώσουν. Σχημάτισε την ιδέα του "εξωτερικού" και του "εσωτερικού" εαυτού, της μάσκας και του μασκαρά που συγκρούονται καθημερινά μέσα στον καθένα μας. Ίδρυσε το Kingsley Hall, μια πρωτότυπη κλινική χωρίς στολές, ιεραρχία, φάρμακα και μεθόδους καταστολής. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70, ο Ronald είχε καταφέρει να καταξιωθεί διεθνώς σαν ένας από τους σημαντικότερους αναμορφωτές της επιστήμης της ψυχιατρικής, παράλληλα συντηρώντας μία πολυτάραχη προσωπική ζωή με απανωτούς γάμους και απογόνους. Κάπου τότε πρέπει να άρχισε να παίρνει την κάτω βόλτα. Πειραματίστηκε με το LSD, το γύρισε στον Ινδουισμό, και σταδιακά μετατράπηκε από ψυχίατρος σε ένα είδος εναλλακτικού γκουρού που πραγματοποιούσε τεχνικές (ή μάλλον τελετουργίες) "αναγέννησης" σε ασθενείς. Κάποια στιγμή οι εκδοτικοί οίκοι και τα τηλεοπτικά κανάλια έχασαν πια το ενδιαφέρον τους γι' αυτόν, και η επιστημονική κοινότητα του γύρισε διακριτικά την πλάτη. Έτσι ο Ronald Laing κατάντησε το γραφικό ερείπιο που γνώρισα στην εφηβεία μου, μια σκιά του ανθρώπου που κάποτε έλαμψε και βιάστηκε να καεί.


"Εφόσον δεν μπορούμε να προχωρήσουμε τη "σκέψη" μας πέρα από το Εμείς και Εκείνοι, οι καλοί και οι κακοί, η κατάσταση θα διαιωνίζεται. Το μόνο πιθανό τέλος θα επέλθει όταν όλοι οι καλοί θα έχουν σκοτώσει όλους τους κακούς, και όλοι οι κακοί όλους τους καλούς, το οποίο δεν φαίνεται τόσο δύσκολο ή απίθανο αφού, για Εμάς, είμαστε οι καλοί και Εκείνοι είναι οι κακοί, ενώ για Εκείνους, είμαστε οι κακοί και εκείνοι οι καλοί.

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει αυτόν τον αιώνα και εκατομμύρια περισσότεροι πρόκειται να πεθάνουν, συμπεριλαμβανομένων - έχουμε κάθε λόγο να το περιμένουμε - πολλούς από Εμάς και τα παιδιά μας, στραγγαλισμένων από αυτόν τον κόμπο που δείχνουμε ανίκανοι να λύσουμε.

Μοιάζει με έναν σχετικά απλό κόμπο, αλλά έχει δεθεί πολύ, πολύ σφιχτά - γύρω από τον λαιμό ολόκληρου του ανθρώπινου είδους.

Όμως μη με πιστεύετε επειδή σας το λέω εγώ, κοιτάξτε στον καθρέφτη και δείτε μόνοι σας."
Ronald D. Laing (1927-1989)


Πηγές: wikipedia, Society for Laingian studies, the International R.D.Laing Institute, "Speak Out", "Ανοιχτή Πόλη" (συνέντευξη)

15 σχόλια:

Unknown είπε...

κι όμως.. ούτε βιάστηκε, ούτε "κάηκε", απλά έμεινε συνεπής σε αυτά που πίστευε για σωστά. Εχει καμμία σημασία άραγε το πως το βλέπει αυτό κάποιος απ' έξω? Αν δηλαδή, θεωρεί φυσιολογικό ή σωστό να παραμείνει ένας διάσημος ψυχίατρος με θεαματικά αποτελέσματα? Μήπως ο δικός του δρόμος, και η δική του τρέλλα, προϋπέθεταν πολύ μεγαλύτερη λογική και συνειδητοποίηση από την δική μας ?

elafini είπε...

πολύ ενδιαφέρον..τα λέει όλα η τελευταία φράση .."Όμως μη με πιστεύετε επειδή σας το λέω εγώ, κοιτάξτε στον καθρέφτη και δείτε μόνοι σας."

Helix Nebulae είπε...

Ο Laing, πέρα από ψυχίατρος, υπήρξε υπαρξιστής φιλόσοφος και εμβληματική φιγούρα των κινημάτων αμφισβήτησης του κατεστημένου στη δεκαετία του '60. Αξίζει να τον ψάξετε λίγο παραπάνω.

@isis
Ήταν σίγουρα καταραμένος κι αυτοκαταστροφικός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η όποια παρέκκλιση του από την "φυσιολογικότητα" μπορεί να θεωρηθεί ασθένεια. Ούτε καν αποτυχία. Δυστυχώς, η ψυχιατρική των φαρμακοβιομηχανιών και η ακριβοπληρωμένη ψυχανάλυση της καλής κοινωνίας βιάστηκε να τον θεωρήσει "καμμένο" και να απαξιώσει το έργο του ως ξεπερασμένο.

@elafini
Καλό είναι να κοιτάζουμε πού και πού στον καθρέφτη, κι όχι μόνο για να χτενίσουμε τα μαλλιά μας ή να σπάσουμε τα σπυράκια μας. Δεν είναι καθόλου εύκολο δυστυχώς...

ο δείμος του πολίτη είπε...

Κατά τη γνώμη μου ο Laing υπήρξε πρωτεργάτης της κοινωνικής ψυχολογίας και άφησε παρακαταθήκη για την ψυχολογία των μαζών. Νομίζω δική του είναι η βασική ιδέα του κοινωνικού κομφορμισμού.

Rodia είπε...

Με συγκίνησε το ποστ σου. Συμβαίνει να έχω σιγουρευτεί για όλα όσα γράφεις ότι πίστευε ο Ρ.Λ. Εμπειρικά εντελώς μεν, αλλά νομίζω ότι έκανα για αρκετά χρόνια καλύτερη δουλειά από πολλούς (όλους δλδ όσους γνώρισα) επιστήμονες ψυχίατρους/χαπακωτές. Θέλω πολύ να μοιραστώ αυτή την εμπειρία, αλλά δεν νομίζω ότι ενδιαφέρεται κάποιος σοβαρά.

Helix Nebulae είπε...

@δείμος του πολίτη
Ομολογώ ότι με πιάνεις λίγο αδιάβαστο και δεν είμαι σε θέση να σου επιβεβαιώσω αν όντως υπήρξε δική του η ιδέα του κοινωνικού κομφορμισμού. Θα το ψάξω όμως. Είναι εντυπωσιακό πάντως το ότι σε όσους απόφοιτους ψυχολογίας έχω αναφέρει τον Laing, κανείς δεν τον γνώριζε.

@ροδιά
Μοιράσου την εμπειρία σου και συνέχισε να κρατάς αποστάσεις από τους χαπακωτές και την κοινωνική ισοπέδωση που ευαγγελίζονται. Επιτέλους, ας ασχοληθεί κάποιος ξανά με τις κοινωνικές και ταξικές ρίζες των ψυχολογικών προβλημάτων του κόσμου αντί να ψάχνει να στιγματίσει μεμονωμένες προσωπικότητες και να θεραπεύσει τα συμπτώματα.

Από όλες τις χαρακτηρισμένες ψυχικές διαταραχές (που αν τις αθροίσει κανείς θα βρει ότι αφορούν τουλάχιστον στο ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού) είναι πραγματικά ελάχιστες αυτές που έχουν οργανικά αίτια και μπορούν ή πρέπει να αντιμετωπιστούν με φάρμακα.

Unknown είπε...

χμ.. μα ακριβώς εδώ είναι το θέμα.. Το πως ορίζουμε το αυτοκαταστροφικός για παράδειγμα. Τα όρια της αυτοδιάθεσης του καθενός είναι τελικά τόσο λεπτά, που είναι πολύ εύκολο να οριστεί κάποιος ως "ανεπιθύμητος" αν τα ξεπεράσει με βάση τις κοινωνικές συμβάσεις.

Οσο γι' αυτό που λέει η Ροδιά, πρέπει να σκεφτούμε και το εξής. Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων, αυτοι που νιώθουν ασφαλείς ενταγμένοι μέσα στο κοινωνικό σύνολο και άρα οι "χαπακωτές" κάνουν καλά την δουλειά τους προκειμένου να προστατέψουν αυτή τους την ανάγκη, και αυτοί που μπορούν να επιβιώσουν στα περιθώρια/όρια της κοινωνίας και τότε πραγματικά η ψυχανάλυση του σαλονιού δεν μπορεί να τους προσφέρει τίποτα.

την καλημέρα μου :)

Helix Nebulae είπε...

@isis
Νωρίς-νωρίς και πρωινή βλέπω :)

Το κατά πόσο κάποιος νιώθει καλά με τον εαυτό του είναι ανεξάρτητο από το πόσο ανεπιθύμητος θεωρείται από ένα κοινωνικό σύνολο (αν και σαφώς η πίεση που του ασκείται επηρεάζει τα συναισθήματά του). Όλοι οι αλκοολικοί που έχω γνωρίσει είναι σε ένα βαθμό βυθισμένοι στην αυτολύπηση και συνήθως καταστρέφουν τη (σωματική και ψυχική) τους υγεία ακριβώς επειδή δε μπορούν να αντέξουν τη ζωή στο περιθώριο του περιβάλλοντος τους. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι πρέπει εκείνοι να κόψουν το ποτό και το περιβάλλον να παραμείνει ως έχει. Πάνω-κάτω το ίδιο ισχύει και για άλλες "διαταραχές" με καθαρά ψυχολογικά αίτια. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία...

Από την άλλη μεριά, οποιαδήποτε συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική ή παραβατική ανάλογα με το κοινωνικό πλαίσιο. Ένας γυμνός με κόκαλο στη μύτη που κατηφορίζει τη Μητροπόλεως θα χαρακτηριστεί τρελός, ενώ σε μία τροπική ζούγκλα οι ιθαγενείς θα αντιμετωπίσουν με ανάλογο τρόπο κάποιον που φοράει μακριά μαύρα ράσα και ισχυρίζεται ότι είναι επίσημος εκπρόσωπος του Θεού επί της Γης.

Το κακό είναι ότι αρκετοί από εμάς νιώθουμε συχνά πως είμαστε Ινδιάνοι σε έναν κόσμο που αποτελείται από Τζων Γουέην.

Sardonian είπε...

Δεν θεωρώ τον κύριο Laing εξαιρετικό επιστήμονα της ψυχιατρικής αλλά και πάλι εγώ ένα στριμμένο ανθρωπάκι είμαι. Αντιλαμβάνομαι όμως πως επρόκειτο για έναν άνθρωπο με απεριόριστη αγάπη για τον άνθρωπο και φαντάζομαι την υπομονή που θα χρειαζόταν να επιδεικνύει μπροστά και όχι μόνο βέβαια, στον τρόμο των αποκαλύψεων των ασθενών του. Ποιος αντέχει τόση συμπόνοια στις μέρες μας; Και ποιος πιστεύει πως ο Άλλος την αξίζει αυτή τη συμπόνοια;

Unknown είπε...

εμ αυτό το δεύτερο που λες είναι.. ότι από ένα σημείο κι έπειτα δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε ποια συμπεριφορά (και οι αντιστοιχες επιλογές) είναι παραβατικές ως προς τον εαυτό μας ή ως προς την κοινωνία..

όσο γι'αυτό με τους Ινδιάνους.. χεχ..

εγώ το τραβάω ακόμα περισσότερο και λέω ότι είμαι εξωγήινη.. ;)


την καλησπέρα μου

Helix Nebulae είπε...

@sardonian
Δεν είμαι σίγουρος ότι η λέξη "συμπόνοια" είναι η πλέον κατάλληλη, εφόσον δε μιλάμε για φιλανθρωπία απέναντι σε κάποιον άρρωστο αλλά για αμφισβήτηση της ίδιας της αρρώστιας. Τρελοί λίγο πολύ είμαστε όλοι, και οι συμβάσεις που έχουμε αποδεχτεί πολλές φορές μοιάζουν παράλογες αν τις δούμε λίγο αποστασιοποιημένα. Γιατί π.χ. κάποιος που ασχολείται με τις μπομπονιέρες του γάμου του ή κάθεται να βάψει τα αυγά του κόκκινα για το Πάσχα είναι πιο λογικός από κάποιον που επιλέγει να μετατρέψει την τηλεόραση του σε ενυδρείο ή να φορέσει τα σεντόνια του για να βγει στο δρόμο;

Δεν είμαι ψυχίατρος για να έχω άποψη για το αμιγώς ψυχιατρικό έργο του Laing, αν και η διαίσθηση μου συνηγορεί στο ότι οι καινοτομίες που εισήγαγε στον κλάδο υπήρξαν θετικές. Όσον αφορά όμως το κοινωνικό κομμάτι (ιδίως μιας υπερσυντηρητικής Βρετανίας του '50), πιστεύω ότι ο τύπος είχε απόλυτο δίκιο στο να ψάχνει τις ρίζες που οδηγούν στην παραβατικότητα και τον αποκλεισμό.

@isis
κρύβε λόγια :)

Zaphod είπε...

Καλησπέρα!
Συμπαθέστατος μου φάνηκε ο Laing και ομολογώ πως δεν τον έχω ξανακούσει αν και πλέον μερικά από αυτά που αναφέρεις θεωρούνται πλέον δεδομένα, τουλάχιστον στο δικό μου εμπειρικό στάδιο....

Όσο για το ποτό...τον καταλαβαίνω απόλυτα! :-)

tyharpastos είπε...

Νομίζω ότι τα περισσότερα που θα μπορούσαν να ειπωθούν ειπώθηκαν ήδη στα σχόλια που διάβασα. Δεν τον γνωρίζω, γνωρίζω όμω αρκετά απ' αυτά που γράφεις ότι αναφέρει και φυσικά γνωρίζω πολύ καλά την ιδεολογική χρηση της ψυχής και της υγείας της. Η ιστορία των τριών τελευταίων αιώνων έχει πολλά να πει για το θέμα. Είναι γνωστό νομίζω ότι η γραμμή που διαχωρίζει τους "φυσιολογικούς" απ' τους "τρελλούς" είναι πολύ λεπτή και μετατοπίζεται πάρα πολύ συχνά. Αυτή η παράνοια της συγρχονης επιστήμης η οποία βάλθηκε να μας αποδείξει ότι ακόμη και ο έρωτας είναι θέμα κάποιων χημικών συνδυασμών ή αντιδράσεων ή δεν ξέρω πως αλλιώς τις λένε, μέσα στην αυταρέσκεια των αλλαζόνων υπηρετών της βάλθηκε να υποτάξει τα πάντα στη χημεια, στα γονίδια κλπ. Κάθε φορά που ακούω διάφορα τέτοια, σκέφτομαι ότι σίγουρα θα εξηγήσουν ποιες χημικές αντιδράσεις συμβαίνουν όταν ερωτεύεσαι, αλλά ξεχνούν ότι πρέπει να ερμηνεύσουν και γιατί ερωτεύεσαι τον Α κι όχι το διπλανό του. Οταν αν ακαλύπτουν γιατί ο τάδε αφιονίζεται με το ολυμπιακό, τον άρη ή το παοκ (δε μπορώ να το πιστέψω ακόμη ότι πριν λίγο χάσαμε το παιχνίδι από το παοκ - μεγάλη πίκρα)ξεχνούν ότι πρέπει να εξηγήσουν κι όλη εκείνη την διαδικασία που αλλοτριώνει τον άνθρωπο, που τον γεμίζει ανασφάλεια και φόβους, αιτήματα και επιθυμίες, που ζητούν απαντήσεις,απαντήσεις που πολλές φορές δεν υπάρχουν, αφού η ιδια η ουσία της ύπαρξης βρίσκεται στο να ρωτας και να ρωτάς και να ρωτάς, να τρομάζεις και να τρομάζεις και να τρομάζεις και πάλι από την αρχή...
πάλι παραλήρημα μ' έπιασε...χρειάζομαι χαπάκωμα μήπως;
Καλησπέρα

Helix Nebulae είπε...

@zaphod
Τίποτα δεν είναι δεδομένο, πέρα από το γεγονός ότι είσαι μεγάλη μπέκρα :ΡΡΡ Αχ, να'χα τα νιάτα σου...

@tyharpastos
Just say no, που έλεγε και η κυρία Ρήγκαν κάποτε. Τα χαπάκια μπορεί να μας κάνουν χαζοχαρούμενους αλλά ποτέ αληθινά ευτυχισμένους. Οι δε καναπέδες των ψυχαναλυτών μπορούν ίσως να βγάλουν στη φόρα τραύματα και καταπιεσμένες επιθυμίες που θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα μας, μόνο όμως για να ανακουφιστούμε και να είμαστε πιο "λειτουργικοί" στην κοινωνία - και σίγουρα όχι για να κάνουμε τον κόσμο πιο υποφερτό ώστε να μην χρειάζονται πια ούτε χαπάκια ούτε ψυχολόγοι.

Συνέχιζε να ρωτάς και αγνόησε τις απαντήσεις που σου δίνουν :)

ο δείμος του πολίτη είπε...

Βασικά εγώ έμαθα μερικά ονόματα για να περάσω κάποιο μάθημα κοινωνξιολογίας κτλ. Ξέρεις μαζί με τον Φρόυντ, το Σκίννερ και πάλι λέγοντας.