Πέρα από την τρέλα

"Ο φυσιολογικός άνθρωπος χαίρει υψηλής εκτίμησης στην κοινωνία του. Η κοινωνία εκπαιδεύει τα παιδιά να απαρνούνται τον εαυτό τους και να γίνονται παράλογα, έτσι ώστε να μετατραπούν σε φυσιολογικά. Οι φυσιολογικοί άνθρωποι έχουν σκοτώσει περίπου 100.000.000 φυσιολογικών συνανθρώπων τους τα τελευταία 50 χρόνια."

Ronald D. Laing (1927-1989)

Τον είχα γνωρίσει εντελώς τυχαία, κάπου στα πρώτα χρόνια της εφηβείας μου. Στη Χίο πρέπει να ήταν, σε ένα περίεργο είδος πολιτιστικού ινστιτούτου που συνδύαζε σεμινάρια με καλοκαιρινές διακοπές. Στην αρχή δε μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση. Ένα σκυφτό ανθρωπάκι ήταν, με αραιές άσπρες τρίχες που ανέμιζαν προς κάθε πιθανή κατεύθυνση κι ένα μονίμως κατακόκκινο πρόσωπο - από την έκθεση στον μεσογειακό ήλιο αλλά και την υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ. Ήταν γερό ποτήρι ο γερο-Ronald, Σκωτσέζος με τα όλα του. Φυσικά και δεν είχα ιδέα ποιός ήταν, πληροφορήθηκα όμως γρήγορα πως πρόκειται για διάσημο ψυχίατρο, που τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και οι θεωρίες του κάποτε χαρακτηρίστηκαν επαναστατικές. Ο Πάπας του κινήματος της αντιψυχιατρικής λέει - αυτοπροσώπως. Τον ξανακοίταγα με δυσπιστία. Αυτός; Αυτός ο φουκαράς δε μπορεί καν να σταθεί όρθιος στα πόδια του από τη σούρα. Νομίζω μάλιστα ότι το τελευταίο βράδυ του στο νησί, που τον έβαλαν να απονείμει τιμητικά διπλώματα σε όσους παρακολούθησαν τις διαλέξεις του, παραπάτησε στα σκαλιά και σωριάστηκε στα χαλίκια του κήπου. Μέσα στην εφηβική μου αλαζονεία, δε μπορούσα να νιώθω παρά μόνον οίκτο γι' αυτόν τον ξοφλημένο κομπογιαννίτη, που είχε το θράσσος να ισχυρίζεται ότι μπορεί να θεραπεύσει τις ψυχές των άλλων όταν δεν ήταν ικανός να ελέγξει ούτε τον ίδιο του τον εαυτό.

"Από τη σκοπιά ενός ανθρώπου που έχει αποξενωθεί από την πηγή του, η δημιουργία γεννιέται από την απελπισία και πεθαίνει στην αποτυχία. Όμως ένας τέτοιος άνθρωπος δεν έχει περπατήσει το μονοπάτι μέχρι το τέλος του χρόνου, το τέλος του χώρου, το τέλους του σκότους και το τέλος του φωτός.

Δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πως εκεί όπου όλα τελειώνουν, είναι και εκεί όπου όλα αρχίζουν."
Ronald D. Laing (1927-1989)


Τα χρόνια πέρασαν, τα μαλλιά μου γκρίζαραν, η νεανική μου αλαζονεία ξεφούσκωσε και το σηκώτι μου είχε αρχίσει πια να διαμαρτύρεται. Μια βόλτα σε ένα βιβλιοπωλείο με έφερε ξανά αντιμέτωπο με το ξεχασμένο σχεδόν όνομα του. "Ronald D. Laing: Ο Διχασμένος Εαυτός". Το πήρα με έκπτωση, ήταν το τελευταίο που τους είχε απομείνει. Στο σπίτι άρχισα να το ξεφυλλίζω - κι όσο περισσότερο διάβαζα, τόσο πιο συμπαθής μου γινόταν ο γερο-τύφλας. Στεναχωρήθηκα λίγο που έμαθα ότι πέθανε και σοκαρίστηκα όταν συνειδητοποίησα ότι τότε που τον είχα γνωρίσει ήταν μόλις πενήντα επτά χρονών. Σιγά-σιγά, διαβάζοντας για την πορεία του και τη σκέψη του, άρχισα να καταλαβαίνω. Ένας άνθρωπος με τόσο ανεξάρτητο πνεύμα δεν υπήρχε περίπτωση να τα βγάλει πέρα σε έναν τόσο συμβατικό και ασφυκτικό κόσμο αν δεν έβρισκε κάποιο καταφύγιο. Σαν καλός Σκωτσέζος, ο Ronald επέλεξε την πατροπαράδοτη λύση του ουΐσκι. Και όχι μόνον...

Νεαρός ακόμα ψυχίατρος στα μέσα της δεκαετίας του '50, ο Ronald D. Laing είχε αρχίσει να κάνει αίσθηση με τις αιρετικές θεωρίες του. Σε μια εποχή που οι ψυχικά ασθενείς "θεραπεύονταν" με ζουρλομανδύες και ηλεκτροσόκ, αυτός ο τύπος τόλμησε να αμφισβητήσει όχι μόνο τα όρια, αλλά ακόμα και την ίδια την υπόσταση της τρέλας. Μιλούσε για την κοινωνία, που στιγματίζει ως ψυχοπαθή οποιονδήποτε επιλέγει έναν διαφορετικό δρόμο από αυτόν που ακολουθεί πιστά η πλειοψηφία. Άσκησε κριτική στο ρόλο της οικογένειας, που στραγγαλίζει την ατομική ελευθερία και χαρακτηρίζει "ιδιόρρυθμο" το παιδί που παύει να συμπεριφέρεται όπως ακριβώς "θα έκανε ο παππούς του". Κάθησε κι έκανε διάλογο με τους σχιζοφρενείς, επιμένοντας να ακούει και να επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τα παραληρήματά τους αντί να τους μπουκώνει ψυχοφάρμακα μέχρι να το βουλώσουν. Σχημάτισε την ιδέα του "εξωτερικού" και του "εσωτερικού" εαυτού, της μάσκας και του μασκαρά που συγκρούονται καθημερινά μέσα στον καθένα μας. Ίδρυσε το Kingsley Hall, μια πρωτότυπη κλινική χωρίς στολές, ιεραρχία, φάρμακα και μεθόδους καταστολής. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70, ο Ronald είχε καταφέρει να καταξιωθεί διεθνώς σαν ένας από τους σημαντικότερους αναμορφωτές της επιστήμης της ψυχιατρικής, παράλληλα συντηρώντας μία πολυτάραχη προσωπική ζωή με απανωτούς γάμους και απογόνους. Κάπου τότε πρέπει να άρχισε να παίρνει την κάτω βόλτα. Πειραματίστηκε με το LSD, το γύρισε στον Ινδουισμό, και σταδιακά μετατράπηκε από ψυχίατρος σε ένα είδος εναλλακτικού γκουρού που πραγματοποιούσε τεχνικές (ή μάλλον τελετουργίες) "αναγέννησης" σε ασθενείς. Κάποια στιγμή οι εκδοτικοί οίκοι και τα τηλεοπτικά κανάλια έχασαν πια το ενδιαφέρον τους γι' αυτόν, και η επιστημονική κοινότητα του γύρισε διακριτικά την πλάτη. Έτσι ο Ronald Laing κατάντησε το γραφικό ερείπιο που γνώρισα στην εφηβεία μου, μια σκιά του ανθρώπου που κάποτε έλαμψε και βιάστηκε να καεί.


"Εφόσον δεν μπορούμε να προχωρήσουμε τη "σκέψη" μας πέρα από το Εμείς και Εκείνοι, οι καλοί και οι κακοί, η κατάσταση θα διαιωνίζεται. Το μόνο πιθανό τέλος θα επέλθει όταν όλοι οι καλοί θα έχουν σκοτώσει όλους τους κακούς, και όλοι οι κακοί όλους τους καλούς, το οποίο δεν φαίνεται τόσο δύσκολο ή απίθανο αφού, για Εμάς, είμαστε οι καλοί και Εκείνοι είναι οι κακοί, ενώ για Εκείνους, είμαστε οι κακοί και εκείνοι οι καλοί.

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει αυτόν τον αιώνα και εκατομμύρια περισσότεροι πρόκειται να πεθάνουν, συμπεριλαμβανομένων - έχουμε κάθε λόγο να το περιμένουμε - πολλούς από Εμάς και τα παιδιά μας, στραγγαλισμένων από αυτόν τον κόμπο που δείχνουμε ανίκανοι να λύσουμε.

Μοιάζει με έναν σχετικά απλό κόμπο, αλλά έχει δεθεί πολύ, πολύ σφιχτά - γύρω από τον λαιμό ολόκληρου του ανθρώπινου είδους.

Όμως μη με πιστεύετε επειδή σας το λέω εγώ, κοιτάξτε στον καθρέφτη και δείτε μόνοι σας."
Ronald D. Laing (1927-1989)


Πηγές: wikipedia, Society for Laingian studies, the International R.D.Laing Institute, "Speak Out", "Ανοιχτή Πόλη" (συνέντευξη)