So, you think you can write…

Η παρακάτω συγγραφική πρόκληση αφορά την ίδια την πράξη της συγγραφής και απευθύνεται σε όλους μας από κάποιον που αν έγραφε blog στα ελληνικά θα μας είχε κλείσει το σπίτι. Ο λόγος για τον βραβευμένο με Όσκαρ σεναριογράφο Charlie Kaufman, γνωστό κυρίως για τα σενάρια των ταινιών «Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς» και «η αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού». Με αφορμή την έκδοση του σεναρίου του «Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς» σε βιβλίο, ο Charlie Kaufman αναγκάζεται από τους εκδότες να γράψει ένα εισαγωγικό σημείωμα. Και το κάνει, καταφεύγοντας σε ένα χειμαρρώδες παραλήρημα που προσφέρεται για μεταμεσονύκτιο ανάγνωσμα και περισυλλογή. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, το παρακάτω "σεντόνι" θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα ευαγγέλια του 21ου αιώνα για κάθε blogger, συγγραφέα και φυσικά σεναριογράφο.

(Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά μπορείτε να το βρείτε εδώ. Ελπίζω να μου συγχωρέσετε τυχόν λάθη στη μετάφραση, η οποία είναι όσο πιο πιστή μπορούσα στο περιεχόμενο, το ύφος και το ρυθμό του κειμένου).

CHARLIE KAUFMAN

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
στο βιβλίο με το σενάριο της ταινίας

«ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ ΤΖΟΝ ΜΑΛΚΟΒΙΤΣ»

Μου ζήτησαν να γράψω μία εισαγωγή γι’ αυτό το σενάριο. Τους είπα ότι δεν ήξερα τι να γράψω. Μου είπαν ότι δεν παίζει ρόλο τι θα είναι, αρκεί να είναι κάτι. Είπαν ότι αυτοί που σπουδάζουν σεναριογραφία αγοράζουν συχνά τέτοια βιβλία και θα ψάχνουν να διαβάσουν δυο λόγια από τον συγγραφέα. Μου εξήγησαν ότι το χρωστούσα στους αναγνώστες μου. Τους είπα ότι θα προσπαθήσω. Προτιμώ να μην χρωστάω σε κανέναν. Οπότε κάθομαι απόψε και προσπαθώ. Είναι τρεις το πρωί. Δεν έχω καταφέρει να κοιμηθώ εδώ και αρκετές βδομάδες. Όλα είναι υπό διάλυση. Έχω προσωπικά προβλήματα. Ίσως να πίνω περισσότερο απ’ όσο πρέπει. Αυτό τουλάχιστον υπαινίχθηκε κάποιος που τον θεωρούσα φίλο. Το θέμα είναι, ότι η κατάσταση είναι μπερδεμένη. Για ένα διάστημα ζούσα έξω από το αυτοκίνητό μου. Ήμουν σε μεταβατική περίοδο. Το μέρος που έμενα δεν αποτελούσε πλέον επιλογή. Οι άνθρωποι είναι παράξενοι. Μην τους εμπιστεύεστε. Έτσι λοιπόν ήμουν στο αυτοκίνητο μου, το οποίο βρισκόταν παρκαρισμένο μπροστά στο γκαράζ ενός συγγενή μου, ενός άνεργου ηθοποιού που με βοηθούσε. Θα μπορούσα να έμενα σε ξενοδοχείο. Θέλω να πω, είχα τα χρήματα για να μένω σε ξενοδοχείο, αλλά δεν το έκανα. Χρειαζόμουν ένα γνώριμο περιβάλλον διαφορετικά θα έχανα ό,τι είχε απομείνει από το μυαλό μου. Το αυτοκίνητό μου είναι ένα γνώριμο περιβάλλον. Στο πάτωμα του έχει τα ίδια περιτυλίγματα έτοιμου φαγητού εδώ και πέντε μήνες. Είναι ένα είδος φίλων. Πώς παν τα κέφια σήμερα McDonald’s; Όλα καλά, ποτήρια Starbucks; Τα πρωινά έκανα ντους στο μπάνιο του ηθοποιού. Δεν ήταν άσχημη συμφωνία. Η κοπέλα του είναι όμορφη και μερικές φορές μου χαμογελούσε. Τίποτα προκλητικό. Τίποτα τέτοιο, ωστόσο με βοηθούσε να ξεπεράσω κάποιες από τις χειρότερες μέρες. Τώρα είμαι σ’ ένα σπίτι. Νοίκιασα ένα μικρό διαμέρισμα. Μια χαρά είναι, μέχρι να ξεκαθαρίσω κάποια ζητήματα που πρέπει να ξεκαθαρίσω. Αλλά μένοντας εδώ και σε σχετική απομόνωση είχε και κάποιο τίμημα. Δεν σκέφτομαι καθαρά. Η δουλειά μου έχει υποφέρει. Έχω κακές σκέψεις. Ο τύπος στην άλλη άκρη του διαδρόμου είναι γέρος και θλιβερός. Μερικές φορές με καλεί για ένα τσάι. Πάντα του αρνούμαι, και μετά νιώθω ένοχος και μίζερος γι’ αυτό, όχι αρκετά όμως ώστε να πάω και να πιώ ένα γαμημένο φλυτζάνι τσάι μαζί του. Όμως αυτό είναι εκτός θέματος. Το θέμα είναι μία εισαγωγή. Τι μπορώ να πω για το «Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς»; Το έγραψα αρκετά χρόνια πριν χωρίς κανέναν απολύτως λόγο. Δεν ξέρω γιατί διάλεξα τον Τζον Μάλκοβιτς. Δεν ξέρω πώς μου ήρθε η ιδέα. Δεν έχω απαντήσεις για τίποτα απ’ όλα αυτά. Δεν έχω καθόλου απαντήσεις. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς απαντήσεις. Είπε με μελοδραματικό τόνο. Μερικές φορές, όταν είναι αρκετά αργά και αρκετά σκοτεινά, είμαι ένας άνθρωπος χωρίς ερωτήσεις. Μία έλλειψη περιέργειας - με καταλαμβάνει ένα μούδιασμα και απλά κάθομαι. Χαζεύω τον παράξενο, ύποπτο λεκέ στον τοίχο και δεν σκέφτομαι τίποτα. Δεν αναρωτιέμαι για το σύμπαν. Τότε μια μικρή ερώτηση βρίσκει σιγά-σιγά το δρόμο της μέχρι το μπροστινό μέρος του μυαλού μου. Η ερώτηση είναι: γιατί βρίσκομαι σ’ αυτή την κατάσταση; Ποιός είμαι ώστε οι άνθρωποι να με βρίσκουν τόσο απαίσιο και να αντιδρούν στο πρόσωπό μου με τέτοια σκληρότητα; Ναι, σκληρότητα. Πνευματική σκληρότητα. Είμαι ένας άνθρωπος. Έχω τις αδυναμίες μου ασφαλώς. Τις ανασφάλειες μου, τις επιθυμίες μου. Είναι όμως δικαίωμα μου να τις έχω. Δεν θα αφήσω κανέναν να με πείσει ότι είναι αλλιώς. Οπότε, αν το τίμημα που πρέπει να πληρώσω για να ζω τη ζωή μου είναι να εξοστρακίζομαι, τότε υποθέτω ότι αυτό είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσω. Αλλά δεν χρειάζεται να παραστήσω την αθώα κορασίδα γι’ αυτό τον λόγο. Μάλλον όλα αυτά δεν είναι αυτά που πρέπει να μοιραστώ μαζί σου, με έναν άγνωστο που μόλις αγόρασε αυτό το σενάριο. Μάλλον αυτά δεν είναι αυτά που θέλεις να διαβάσεις. Μάλλον θέλεις να μάθεις για το Χόλιγουντ, τη συγγραφική διαδικασία ή κάποια άλλη παρόμοια μπούρδα. Πιθανόν να θέλεις να διαβάσεις κάποιο χαριτωμένο ανέκδοτο σχετικά με έναν από τους ηθοποιούς της ταινίας ή θα ήθελες να ξέρεις ποιός κοιμήθηκε με ποιόν ή θα με ήθελες να είμαι έξυπνος ή θα ήθελες να σου πω ότι ο χαρακτήρας του Lester βασίστηκε στον καθηγητή που μας έκανε άλγεβρα στο γυμνάσιο. Όμως δεν το ‘χω μέσα μου να σου δώσω τίποτα τέτοιο. Δεν έχω τίποτα χαριτωμένο ή πνευματώδες ή βαθυστόχαστο να πω. Είμαι ένας φρικτά μοναχικός άνθρωπος που δεν έχει γοητευτικές προσωπικές ιστορίες. Το μόνο πράγμα για το οποίο μπορώ να μιλήσω, το μόνο πράγμα που βρίσκω στο μυαλό μου αυτή τη στιγμή είναι το γεγονός ότι τα ανθρώπινα όντα είναι ύπουλα πλάσματα. Κι ότι κάποιες φορές μπορούν να σου πουν ότι σ’ αγαπάνε και σε νοιάζονται και ίσως να μην είναι έτσι. Πόσο φοβερό είναι αυτό όταν το συνειδητοποιεί κανείς! Είναι απολύτως φυσικό. Κανείς δεν θα μπορούσε πραγματικά να με συμπαθήσει. Εννοώ, κανένας δεν το έχει κάνει ως τώρα. Πουλάω λοιπόν ένα σενάριο και ξαφνικά κάποιος με συμπαθεί. Καθαρή σύμπτωση, έτσι; Ναι, σίγουρα. Αν υπάρχει κάτι που μπορώ να πω σ’ αυτή την εισαγωγή σχετικά με το να γράφεις σενάρια, είναι το ότι χρειάζεται να γράφεις για αυτά που ξέρεις. Και εγώ δεν ξέρω τίποτα. Δεν καταλαβαίνω ούτε ένα γαμημένο δευτερόλεπτο της ζωής μου. Υπάρχω μέσα σε μία ομίχλη προβληματισμού και άγχους και αρπακτικής ζήλιας και μοναξιάς. Ο γέρος απέναντι στο διάδρομο, στη δική του κόλαση, απλώνει το χέρι του σε μένα για να προσφέρει ανακούφιση και ίσως διατηρεί κάποια παρανοϊκή ελπίδα ότι θα μπορούσα κι εγώ να τον παρηγορήσω. Όμως δεν θα δεχτώ την πρόσκληση του. Δεν είναι μια ωραία γκόμενα που θέλει να με πηδήξει επειδή είδε το όνομα μου σε ένα άρθρο των οικονομικών εφημερίδων. Δεν μου είναι χρήσιμος σε κάτι. Αρρωσταίνω τον εαυτό μου. Θεέ μου, ο ήλιος ανατέλλει κιόλας. Έχει κίνηση στο δρόμο. Πραγματικοί άνθρωποι που πάνε στις πραγματικές δουλειές τους. Πως να είναι αυτό άραγε; Ακούω τον γέρο να πηγαινοέρχεται στο δωμάτιο του, με τον βραστήρα του να τσιρίζει και να με κοροϊδεύει. Και δεν έχω πλησιάσει ούτε βήμα στη προσέγγιση αυτής της εισαγωγής. Η οτιδήποτε άλλου. Τι μπορώ να σας πω για τη συγγραφική διαδικασία όπως τη γνωρίζω εγώ; Μάλλον μόνο το γεγονός ότι είσαστε μόνοι σας σ’ αυτό. Πάρτε την έμπνευση σας όπου τη βρείτε. Εγώ δεν ξέρω καν τι σημαίνει αυτό. Έμπνευση; Και τι στο διαόλο είναι τελικά η έμπνευση; Απλά κάθεσαι εκεί και περιμένεις. Αυτό είναι όλο που κάνω. Κάθομαι και περιμένω. Δεν ξέρω καν για τί πράγμα. Για να γίνει καλύτερο; Τι ακριβώς; Εσείς μπορείτε να μου πείτε; Γράψε εσύ μια εισαγωγή και στείλ’ τη μου. Ίσως εσύ ξέρεις. Ίσως ξέρεις εσύ να μου πεις κάτι. Γιατί να πρέπει πάντα να πηγαίνει σ’ αυτή την κατεύθυνση, από το συγγραφέα στον αναγνώστη; Ίσως εσύ να έχεις τη μοναδική σκέψη που θα αλλάξει τα πάντα για μένα. Το μοναδικό πράγμα που δεν υπολόγισα στον ασταμάτητο, ψυχαναγκαστικό, κυκλικό τρόπο σκέψης μου. Υπάρχει όντως τέτοιο μοναδικό πράγμα; Είναι εφικτό ένας άνθρωπος να μεταδώσει διαμορφώσιμες απόψεις σε έναν άλλον άνθρωπο; Αυτό δεν υποτίθεται ότι πρέπει να σου προσφέρω; Κάτι που θα σου δώσει ώθηση στο δρόμο μιας επιτυχημένης συγγραφικής καριέρας; Τρομερά αλαζονικό εκ μέρους μου να σκεφτώ ότι έχω τέτοια δυνατότητα. Τρομερά αφελές για σένα να το πιστεύεις. Κοίτα, η αλήθεια είναι ότι όλα είναι ένα μπάχαλο απ' όσο μπορώ να γνωρίζω. Είναι απλά ένας ακατάστατος, γεμάτος σκουπίδια κόσμος. Οι άνθρωποι είναι κακοί. Οι άνθρωποι είναι μόνοι. Κάποιοι χάνονται. Κανείς δεν ξέρει γαμημένο τίποτα. Μερικοί προσποιούνται ότι ξέρουν. Μην τους εμπιστεύεσαι. Και αν σκοπεύεις να γράψεις ένα σενάριο, προσπάθησε να το κρατήσεις γύρω στις εκατόν δέκα σελίδες.

Charlie Kaufman
Los Angeles, California

Αηδία. Αυτό είναι το θεαματικό μου φινάλε; Είναι ένα τίποτα. Σχεδόν σαν ανέκδοτο. Είναι μια τελευταία ατάκα ανεκδότου, κι ούτε καν καλή. Θα έπρεπε να ντρέπομαι. Είσαστε μάλλον ένας αξιοπρεπής άνθρωπος. Ίσως σας άρεσε η ταινία και θέλατε να διαβάσετε το σενάριο, να γνωρίσετε καλύτερα τη γραφή και τον συγγραφέα, κι εγώ κάθομαι εδώ στο επιπλωμένο μου δωμάτιο μέσα στον άκραίο και απόλυτο αυτισμό μου και ειρωνεύομαι την ειλικρινή σας περιέργεια ενώ παράλληλα φτύνω τη μολυσμένη κι αρρωστημένη μου ψυχή πάνω σας. Σαν ένα φτάρνισμα γεμάτο μικρόβια. Σας ζητώ συγγνώμη. Ζητώ συγγνώμη από οποιονδήποτε είχε να κάνει οτιδήποτε μαζί μου. Σας χρωστάω τουλάχιστον μια καθαρή, αληθινή σκέψη πάνω στην τέχνη του γραψίματος σεναρίων. Το βλέπω κι εγώ τώρα. Διαφορετικά, αν δεν το έκανα δε θα μπορούσα να με συγχωρήσω. Διαφορετικά θα είμαι ένας εντελώς αποκρουστικός άνθρωπος. Και δε μπορώ να είμαι κάτι τέτοιο. Απλά δε μπορώ. Οπότε, κοίτα, είναι δύσκολο να πεις οτιδήποτε με σταθερή βάση. Υποθέτω ότι το μοναδικό σημαντικό πράγμα για μένα στη δουλειά μου είναι να λέω την αλήθεια. Υποθέτω. Υποθέτω ότι αυτό είναι. Αλλά γιατί να θέλω να λέω την αλήθεια; Ίσως για να γίνω γνωστός ως ο τύπος που λέει την αλήθεια. Ίσως να μην υπάρχει τίποτα πέρα από αυτό. Μόνο περισσότερη ακόμα αυτοεπιβεβαίωση μασκαρεμένη ως τιμιότητα. Είναι το σήμα κατατεθέν μου. Ε, θα είμαι ο τύπος που τα λέει όπως είναι. Και τότε κάποιος ίσως με αγαπήσει. Ίσως κάποιες γυναίκες να το βρουν ερεθιστικό. Θέλω να πω, δε θα τις κατακτήσω με την εμφάνιση μου. Οπότε, είμαι ο έντιμος. Ε, κοιτάξτε με! Λέω τη γαμημένη αλήθεια ανεξάρτητα από το ποιές θα είναι οι συνέπειες. Πω πω, τι γαμημένος ήρωας. Λυπάμαι. Μάλλον αυτό δεν πήγε εκεί που ήλπιζα. Άκου, είμαι απλά ένας ασήμαντος άνθρωπος που προσπαθεί να γίνει σημαντικός. Θέλω να με αγαπάνε και να με θαυμάζουν. Θέλω οι γυναίκες να με βρίσκουν ελκυστικό. Ακόμα και οι άντρες. Κι αυτό μια χαρά θα ήταν. Θέλω όλοι να πιστεύουν ότι είμαι ιδιοφυία. Και θέλω να νομίζουν ότι δε με νοιάζει τίιποτα απ’ όλα αυτά. Ορίστε. Ποιός είμαι. Τώρα καλά θα κάνω να κατέβω μέχρι του Kinko στη Glendale και να το στείλω με e-mail στη Faber & Faber πριν αλλάξω τη φοβιτσιάρα γνώμη μου.

Charlie Kaufman
Los Angeles, California

Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους δούλεψαν τόσο σκληρά για να γίνει ταινία αυτό το σενάριο. Ήταν μια επίπονη προσπάθεια και ήταν σκέτη απόλαυση να παρακολουθείς τη δημιουργικότητα και την ακούραστη εργασία όλων όσων συμμετείχαν.

Charlie Kaufman
Glendale, California